Onlarca yıl boyunca kimsenin önemsemediği dikenli bitki, 12 yıl süren sabırlı bir çalışmanın sonunda bilim dünyasına kazandırıldı. "Erbilkızanı" ismiyle literatüre giren bu bitki, artık Türkiye florasının bir parçası olarak kayıtlara geçti. Üzerine basıp geçilen bu tür şimdi herkesin gözbebeği oldu. İşte tüm detaylar…
Şırnak'ın Uludere ilçesine bağlı Şenoba beldesinde, yıllarca çevreden geçenlerin dikkatini çekmeyen bir bitki türü, akademik bir keşif ile Türkiye'nin biyolojik zenginlik listesine eklendi. Siirt Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Mehmet Fidan öncülüğünde yürütülen saha ve laboratuvar çalışmalarıyla, dikenli ve otsu yapısıyla sıradan görünen bu bitki, artık "Erbilkızanı" adıyla bilim dünyasında anılıyor. Çalışma, 2024 yılında yayımlanarak resmen bilim literatürüne girdi.
KEŞİF, BİR DOKTORA TEZİYLE BAŞLADI
Bitki ilk kez 2012 yılında Prof. Dr. Mehmet Fidan’ın doktora çalışmaları sırasında fark edildi. Danışmanı Prof. Dr. Metin Armağan ile birlikte saha araştırması yürüten Fidan, bu bitkiden yalnızca 3 örnek bulabildi. 2015 yılında birey sayısı biraz daha artsa da türün çok sınırlı yayılım göstermesi, araştırmanın kapsamını zorlaştırdı. Ancak ekip, izini kaybetmedi.
UBENİS PROJESİYLE YENİDEN ORTAYA ÇIKTI
Dönüm noktası, Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 2018’de başlattığı Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi (UBENİS) oldu. Aynı bölgede yapılan saha çalışmalarında, bitkinin daha büyük bir popülasyonuna rastlandı. Fidan, bu kez şüpheye yer bırakmadan bitkiyi tanıdı ve detaylı incelemeler başladı. Bu süreçte Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nden Prof. Dr. Süleyman Mesut Pınar ve Doç. Dr. Hüseyin Eroğlu da çalışmalara dahil oldu.
BİTKİNİN KÖKENİ IRAK’IN ERBİL KENTİ
Detaylı analizlerde, bitkinin bilimsel olarak daha önce 1972 yılında Irak'ın Erbil kentinde kayıt altına alınan Cousinia mazu-shirinensis türüne ait olduğu belirlendi. Türkiye’de ilk kez görülmesi sebebiyle kayıt altına alınan bu bitki, ilk tespit yeri olan Erbil’e ithafen “Erbilkızanı” ismini aldı.
TÜRKİYE FLORASINA YENİ BİR HALKA EKLENDİ
Bitki artık Türkiye florasında resmi olarak yer alıyor. Türkiye'nin Avrupa kıtasından daha fazla bitki çeşitliliğine sahip olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Fidan, “Her keşif bu zenginliğin bir parçası. Ama bu tür çalışmalarda sabır çok önemli. Biz bu bitki için tam 12 yıl boyunca gözlem yaptık, araziye döndük, tekrar sayımlar yaptık” diyerek emeğin büyüklüğüne vurgu yaptı.
ARTIK BİLİM İÇİN KORUMA ALTINDA
"Erbilkızanı", Siirt Üniversitesi bünyesindeki Botan Herbaryumu'nda koruma altına alındı. Türkiye’nin en dikkat çeken doğa arşivlerinden biri olma yolunda ilerleyen herbaryum, bilim insanlarının türlerle ilgili çalışmalarına ev sahipliği yapıyor. Talep eden araştırmacılar buradaki örnekler üzerinden inceleme yapabiliyor.
“ÜZERİNE BASIP GEÇİLEN BİR BİTKİ ARTIK DEĞER GÖRÜYOR”
Prof. Dr. Fidan, bitkinin doğada genellikle dikkate alınmayan, çiçek açmayan dikenli bir tür olduğunu belirtti. Ancak bilimsel açıdan büyük bir değeri olduğuna dikkat çekerek şu ifadeyi kullandı:
“Bu çalışma aslında bize doğanın ne kadar gizemli ve keşfedilmeyi bekleyen zenginliklerle dolu olduğunu gösteriyor. İnsanlar fark etmese de, doğada sessizce varlığını sürdüren birçok tür var. Erbilkızanı da onlardan biriydi.”
